Kalium

Kalium

Kalium is een elektrolyt wat veelvuldig voorkomt in ons lichaam en veel belangrijke functies heeft. Kalium is belangrijk voor zowel de gezonde persoon als de persoon die aan nierfalen leidt of moet dialyseren.  In deze blogpost wordt diepgang geboden over dit belangrijke elektrolyt en de koppeling te maken naar de patiënt met nierfalen en de dialysepatiënt.  In onderstaande blogpost kun je lezen:

• Naamgeving: waar komt de naam ‘kalium’ vandaan?

• Functies: wat doet kalium in het lichaam?

• Oorzaken van afwijkingen

• Behandeling afwijkingen

• Insuline, glucose en de link met kalium

Naamgeving

De naam kalium is afgeleid van het Arabische woord ‘al kali’ hetgeen ‘pot as’ betekent. As van een plant bood als eerste de mogelijkheid om kalium uit te winnen. De Engelse term voor kalium is ‘potassium’, hetgeen, bijzonder genoeg, is afgeleid van het Nederlandse woord ‘potas’

Functies: wat doet kalium in het lichaam

Kalium is betrokken bij:

• Zuur-base evenwicht

  Kalium is een base, wat een accidose (verzuring) van het bloed kan compenseren. Accidose kan ontstaan doordat de nier het zure H+ niet kan uitscheiden (metabole accidose) of de longen het zure CO2 niet kwijt kunnen (respiratoire accidose)

• Regulatie van de bloeddruk.

  Kalium heeft een osmotische waarde en dus een aanzuigend effect van water. Bij een verlies van kalium via de nier, zal vocht worden meegezogen de urine in.

• Noodzakelijk voor zenuwgeleiding / prikkeloverdracht

• Noodzakelijk voor spierspanning.

  Voor de geleiding van het hart, ook een spier, is ook kalium nodig. Om een actiepotentiaal van het hart op gang te brengen, gaat kalium de myocardcel in en natrium de myocardcel uit.

De gevolgen van een afwijking van het kalium-gehalte in het bloed, zal dan ook zijn weerslag hebben op bovenstaande, hetgeen levensbedreigend kan zijn.

Oorzaken afwijkingen

Oorzaken hyperkaliëmie

Bij patiënten met een (relatief) goede nierfunctie is een hoge consumptie van kalium zelden de oorzaak voor een hyperkaliëmie.

Wat wel oorzaken zijn:

• Metabole accidose (zie blogpost ‘zuur-base evenwicht’). Door:

  • Nierinsufficiëntie

  • Diabetes: (zie hieronder: insuline, glucose en link met kalium)

• Verminderde klaring kalium

  • Nierinsufficiëntie

  • Kaliumbesparende diuretica

  • Te laag aldosteron-gehalte: aldosteron wordt aangemaakt onder invloed van het RAAS-systeem en stimuleert de nieren tot behoud van natrium (en daarmee vocht),maar ruilt dit uit tegen kalium, waardoor nieren meer kalium uitscheiden. Nieren houden kalium vast bij een te laag aldosteron-gehalte.  Oorzaken:

    • ACE-remmers: remmen de aanmaak van aldosteron

    • NSAID’s

• Afname van circulerend volume van het bloed: lichaam probeert dit te compenseren door kalium vast te houden. Tevens is de verhouding kalium en vocht in het bloed hierdoor verhoogt.

• Hemolyse bij afname.

  Wanneer kalium middels een venapunctie gestuwd wordt afgenomen, of het labbuisje na afname ingevroren wordt, gaan rode bloedcellen kapot. Het kalium dat de rode bloedcellen bevatten komt vrij in het bloed te liggen.

Oorzaken hypokaliëmie

• Shift van kalium vanuit de bloedbaan naar de cel, door bijvoorbeeld metabole alkalose.

• Ondervoeding

• Verlies van kalium (buiten de nier om): hevig zweten, diarree, laxantia

• Renaal verlies:

  • Teveel aan aldosteron. Oorzaken

    • Tumor in bijschildklieren (deze maken aldosteron aan)

    • Te grote bijschildklier / te snelwerkend

    • Te hoge aanmaak cortisol

      • Cortisol gebruikt dezelfde receptor als aldosteron, waardoor het aldosteron-gehalte mee gebonden wordt

  • Lisdiuretica, thiazidediuretica

Behandeling van afwijkingen

Hyperkaliëmie

• Tijdelijk creëren van alkalose door toediening van een base, zoals natriumbicarbonaat.

• Insuline (in combinatie met glucose om een hypoglykemie te voorkomen)

Zie hieronder ‘insuline, glucose en link met kalium

• Actief verwijderen van kalium uit het bloed

  • Hemodialyse

  • Ionen-wisselaars *

Ionenwisselaar

Wanneer ondanks dialyse, aanpassing diuretica en uitleg over kalium-beperkt dieet (of hulp hierbij) het kalium-gehalte alsnog hoog blijft, kan er een ionen-wisselaar worden voorgeschreven. Dit is poeder-substantie die kalium in de darmen uitruilt tegen calcium of natrium, waardoor kalium met de ontlasting het lichaam verlaat. Er bestaan 2 soorten:

• Resonium: maakt een uitruil in de darmen tegen natrium

Nadeel: natrium verhoogt zich via de darmen in het bloed waardoor patiënt (die vaak een vochtbeperking heeft) meer dorstgevoel ontwikkelt.

• Sorbisterit: maakt een uitruil in de darmen tegen calcium

Nierpatiënten hebben niet snel een hypercalciëmie. Zie blogbericht ‘calcium-fosfaathuishouding’.

Hypokaliëmie

• Suppletie van kalium, dieet-aanpassing

• Toedienen kalium-IV

• Toedienen glucose

Kalium en de dialyse-patiënt

De nieren zijn één van de belangrijkste regulatoren van het kalium-gehalte in het bloed. Bij de gemiddelde dialysepatiënt of patiënt met nierinsufficiëntie wordt een te hoog kalium waargenomen. Een te hoog kalium-gehalte in het bloed is vaak een aanleiding om te starten met dialyse. Het moeten starten met dialyse kan relatief acuut zijn, daar een verhoogd kalium voor ernstige problemen kan zorgen. In het ergste geval kan de patiënt een dodelijke hartritmestoornis ontwikkelen.

Oorzaken hyperkaliëmie bij de algemene patiënt met nierinsufficiëntie (deze hoeft niet te dialyseren)

• Minder uitscheiding van kalium middels nieren

• Minder uitscheiding van het zure H+, waardoor dit zich ophoopt in het bloed. De pH van het bloed wordt hierdoor hoger. Om het H+ in het bloed te verlagen, gaat dit de cel in en vindt er een uitruil plaats tegen kalium, wat de bloedbaan in gaat en zich ophoogt in het bloed

  De verzuring van het bloed kan er (als de verzuring ernstig is) ook voor zorgen dat bloedcellen kapot gaat, waarbij kalium vrij komt.

Oorzaken hyperkaliëmie bij de hemodialysepatiënt

• Bovengenoemde oorzaken zijn ook op de dialysepatiënt van toepassing.

• Hemolyse tijdens hemodialyse. Door wrijving van het bloed op het membraan van de kunstnier, gaan rode bloedcellen onvermijdelijk kapot. Het kalium dat zich in deze cellen bevindt, komt vrij in het bloed, waardoor het kalium-gehalte verhoogt.

Andere mogelijke oorzaken van hyperkaliëmie bij de dialysepatiënt of patiënt met nierinsufficiëntie:

• Diuretica: wordt voorgeschreven bij hartfalen of nierinsufficiëntie om vocht via de urine kwijt te raken, kunnen 'kalium-sparend' zijn, waardoor kalium in het bloed achterblijft.

Insuline, glucose en link met kalium

Glucose transporteert vanuit de bloedbaan de cel in door zich te binden aan natrium. Als natrium de cel in gaat, wordt dit middels natrium-kalium pomp geruild tegen kalium, waardoor kalium de cel uit gaat. Het kalium-gehalte in het bloed stijgt dan. Tevens verhoogt glucose de osmolariteit van het bloed, waardoor water vanuit de cellen de bloedbaan in wordt gezogen, waarbij elektrolyten mee gaan.

Insuline, wat door een gezonde pancreas aangemaakt wordt, zorgt voor het tegenovergestelde effect van glucose: voor een shift van kalium van het bloed naar de cellen. Dit kan dus een hypokaliëmie uitlokken of verergeren.